Costa Rica geldt internationaal als gidsland op het gebied van milieu en natuurbescherming. Het land wordt geroemd om zijn unieke biodiversiteit, vooruitstrevende herbebossingsbeleid en de bijna volledige overschakeling op hernieuwbare energie. Deze status is niet alleen te danken aan natuurlijke rijkdom, maar vooral aan jarenlang consistent milieubeleid en een diepgeworteld maatschappelijk bewustzijn rondom ecologie.
Wat Costa Rica écht duurzaam maakt
Dat is ook een van de redenen waarom ik Costa Rica in de zomer van 2024 met mijn gezin bezocht. We waren aangetrokken door de reputatie als duurzaam gidsland. We reisden af naar Costa Rica met het doel om niet alleen de natuur te zien, maar ook om te ervaren hoe de mensen hier al generaties lang omgaan met hun omgeving.
Wat meteen opviel, was hoe gidsen hier niet zomaar rondleiders zijn, maar ware natuureducatoren die passie en kennis doorgeven. Reizend door het land ervaar je direct waar die reputatie vandaan komt, maar zie je ook van dichtbij waar die onder druk staat.
Om daar meer inzicht in te krijgen sprak ik met Ed, die twintig jaar in Costa Rica heeft gewoond. In ons gesprek viel meteen op hoe helder en pragmatisch hij spreekt over een thema dat vaak abstract blijft. Zijn overtuiging komt niet uit theorie, maar uit de praktijk van elke dag.
Naast zijn werk in de tuinbouw richtte hij Edventure Reizen op, dat zich ontwikkelde tot één van de duurzaamste touroperators van het land. Met zijn reizen buiten de gebaande paden begeleidt hij bezoekers naar plekken waar duurzaamheid geen slogan is, maar dagelijkse praktijk. Ed is ook mede-initiatiefnemer van de Green Circle Experience, een netwerk van lodges en projecten dat duurzaam toerisme in Costa Rica een nieuwe standaard geeft.
Strategisch beleid als fundament
Costa Rica’s milieureputatie rust op decennialang beleid waarin natuurbehoud prioriteit kreeg boven militaire of industriële expansie. “Sinds 1948 heeft Costa Rica geen leger meer,” vertelt Ed. “Daardoor zijn er middelen vrijgekomen voor onderwijs, zorg en duurzame ontwikkeling. Dat maakt dit land uniek in de regio.”
Een van de zichtbaarste resultaten is het herbebossingsbeleid. In 1988 was slechts 23 procent van het landoppervlak bebost. “Vandaag is dat 56 procent,” zegt Ed. “Dat is geen toeval, maar het gevolg van consequent beleid. Met name dankzij de aanstelling van de eerste milieuminister en het feit dat dat beleid sindsdien nauwelijks is gewijzigd.”
Ook op het gebied van energievoorziening loopt het land voorop. Al meer dan twaalf jaar wordt 99,5 procent van de elektriciteit opgewekt uit hernieuwbare bronnen. “De toegang tot energie, gezondheidszorg en telefonie is hier goed geregeld,” benadrukt Ed. “Die sociale basis is net zo belangrijk als de ecologische kant.”
Internationaal kreeg Costa Rica voor zijn duurzame koers erkenning met onder meer de UN Champion of the Earth Award. Ook in merkstrategie is duurzaamheid verankerd. Het nationale merk Essential Costa Rica verbindt economische promotie direct aan ecologische waarden, met nadruk op kwaliteit, innovatie en verantwoord toerisme.
De praktijk: duurzaam toerisme op lokaal niveau
Edventure Reizen is een goed voorbeeld van hoe lokale initiatieven in Costa Rica concrete invulling geven aan duurzaam toerisme. Wat begon als een kleinschalige organisatie zonder marketingbudget groeide uit tot pionier in reizen met een minimale ecologische voetafdruk. Ed richtte zich op zelfstandige reizigers en ontwikkelde de Green Circle Experience: een netwerk van vijf lodges waar natuurherstel, biodiversiteitsbescherming en lokale betrokkenheid centraal staan.
Een van die lodges is Maquenque Eco Lodge, diep in het noorden van Costa Rica, nabij de grens met Nicaragua. Het terrein ligt midden in een privéreservaat van 60 hectare, dat deel uitmaakt van een cruciale ecologische corridor tussen het Maquenque Wildlife Refuge en het Indio-Maíz reservaat in Nicaragua. Hier zijn meer dan 400 vogelsoorten waargenomen, waaronder de bedreigde groene ara. De lodge is gebouwd met natuurlijke materialen, draait op zonne-energie en werkt nauw samen met lokale boeren en gemeenschappen.
Wat Maquenque zo bijzonder maakt, is dat het een vorm van regeneratief toerisme is, een aanpak waarbij reizen niet alleen minder schade veroorzaakt, maar ook actief bijdraagt aan natuurherstel. Ooit werd dit gebied intensief gebruikt voor veeteelt. Nu is het heringericht als natuurgebied dat flora en fauna herstelt én werkgelegenheid biedt via ecotoerisme.
“Het gaat niet om de termen,” zegt Ed. “Het gaat om wat je daadwerkelijk doet. Land teruggeven aan de natuur. Lokale mensen betrekken. Educatie mogelijk maken. En zorgen dat je als bezoeker iets achterlaat dat groter is dan je eigen voetafdruk.”
Tijdens mijn reis verbleef ik ook bij Finca Surá, een duurzame ananas- en cacaoboerderij in Sarapiquí, in de gemeenschap Linda Vista de Chilamate. We sliepen er in eenvoudige cabina’s, omringd door weelderige natuur. Onder begeleiding van de eigenaar liepen we door velden vol geurige kruiden en fruitbomen en onderweg zagen we vlinders, vogels en felgekleurde kikkers in het wild.
Achteraf besefte ik hoe vanzelfsprekend de verbinding tussen ecologie en gastvrijheid hier voelt. Voor mijn kinderen was het spotten van felgekleurde kikkers in de nachtregen een groot avontuur. Voor mij voelde het als tijdelijk deel uitmaken van een levend ecosysteem, een plek waar je als bezoeker ook leerling wordt.
Zoals Ed scherp stelt: “Duurzaam reizen stopt niet bij de overnachting. Ook transport en omgeving moeten onderdeel zijn van de oplossing.” Met initiatieven als elektrische deelauto’s, strategisch geplaatst bij lodges binnen de Green Circle, en samenwerkingen met duurzame boerderijen, laat Edventure zien hoe duurzaam toerisme meer kan zijn dan een keurmerk. Het wordt een ervaring die je raakt én bijblijft.
Toenemende druk door toerisme en investeringen
Ondanks de sterke basis begint de balans tussen toerisme en duurzaamheid te wankelen. Volgens Ed is er de laatste jaren een duidelijke verschuiving zichtbaar. “Het visumbeleid is versoepeld, buitenlandse investeerders kopen op grote schaal grond in toeristische regio’s en natuurcorridors. De prijzen stijgen, de infrastructuur houdt geen gelijke tred, en veel lokale bewoners worden verdrongen.”
Wat ooit een zorgvuldig gereguleerd model leek, verandert door gentrificatie. “Amerikanen en Canadezen kopen kuststroken en percelen op, terwijl Costa Ricanen steeds vaker naar het binnenland verhuizen omdat hun woonomgeving te duur wordt,” vertelt Ed. Deze ontwikkeling heeft niet alleen gevolgen voor de leefbaarheid, maar ook voor de sociale samenhang in toeristische gebieden. Wat mij ook opviel, was hoe betrokken veel gidsen en kleine ondernemers zijn bij het behoud van hun land. Zij fungeren als bruggenbouwers tussen toeristen en natuur, maar staan ook onder druk door groeiend toerisme en veranderende economische belangen.”
Tijdens mijn verblijf sprak ik met Costa Ricanen die werkten bij de accommodaties waar wij verbleven. Zij vertelden me hoe moeilijk het voor veel mensen is geworden om financieel rond te komen. Ze betalen dezelfde hoge supermarktprijzen als toeristen, hebben vaak twee banen nodig om hun gezin te onderhouden, en moeten steeds verder buiten de toeristische gebieden gaan wonen vanwege de oplopende kosten. Dat betekent lange reistijden en minder binding met hun werkplek of gemeenschap. Wat me persoonlijk opviel, was hoe stevig de supermarktprijzen zijn. Veel producten waren zelfs duurder dan in Nederland, een opvallend contrast in een land waar het gemiddelde loon aanzienlijk lager ligt.
Ed ziet deze trend met lede ogen aan. “Toerisme draait steeds vaker om geld, en dat gaat ten koste van het oorspronkelijke idee van duurzaamheid. Veel hotels plakken een eco-label op hun gevel, maar hun bedrijfsvoering is allesbehalve duurzaam.”
Een nieuwe generatie en het gevaar van greenwashing
De groei van het toerisme in Costa Rica brengt niet alleen economische kansen, maar ook spanningen. Terwijl sommige delen van het land floreren, dreigt de kloof tussen lokale gemeenschappen en de toeristische sector te groeien. Tegelijkertijd is er een nieuwe generatie Costa Ricanen die bewust en goed opgeleid is en nieuwe vormen van toerisme probeert te ontwikkelen waarin gemeenschapszin, cultuurbehoud en ecologie weer centraal staan.
Volgens Ed zijn het vaak kleinschalige initiatieven die hierin het voortouw nemen. “In dorpen waar jongeren nu Engels leren en een eigen gastenverblijf bouwen of ambachtelijke producten verkopen, zie je dat toerisme bijdraagt aan lokale ontwikkeling. Inheemse gemeenschappen creëren hun eigen educatieve en ecotoeristische programma’s. Ze blijven eigenaar van hun land en hun verhaal.”
Maar deze positieve initiatieven staan onder druk door het gebrek aan duidelijke regels. “Er is een wildgroei aan eco-labels,” zegt Ed. “Iedereen noemt zich duurzaam, maar er is weinig controle. Greenwashing is een groot probleem. Als toerisme enkel draait om marketing en rendement, verlies je wat Costa Rica juist uniek maakt.”
Die observatie sluit aan bij mijn eigen ervaring: waar duurzaamheid echt beleefd wordt zoals bij een agro-ecologische boerderij of een lodge in een hersteld natuurgebied voel je dat je onderdeel bent van iets dat verder gaat dan vakantie. Maar in andere regio’s zag ik ook hoe ‘eco’ vooral een verkoopargument is geworden, zonder dat de praktijk dat waarmaakt.
Wat Costa Rica ons echt leert
De les van Costa Rica is niet dat duurzaamheid vanzelf komt. Integendeel: juist een land dat internationaal wordt geprezen om zijn ecologische beleid, moet voortdurend investeren om zijn gidsrol waar te maken. De infrastructuur en het beleid mogen dan vooruitstrevend zijn, het succes is kwetsbaar en de balans broos.
Voor reizigers betekent dit dat bewust kiezen belangrijker is dan ooit. Niet alleen voor waar je slaapt, maar ook voor hoe je reist, met wie je je geld deelt en welke vormen van toerisme je stimuleert. Een verblijf bij een agro-ecologische boerderij of een lodge die deel uitmaakt van een ecologische corridor maakt niet alleen jouw ervaring rijker, maar draagt ook bij aan de toekomst van het land.
Costa Rica laat zien dat duurzaam toerisme alleen werkt als het holistisch is: wanneer ecologie, economie, sociale rechtvaardigheid en cultuur samenkomen. Zodra een van die elementen overheerst, zoals nu steeds vaker de economische, dreigt het evenwicht verloren te gaan. Dat raakt niet alleen de inwoners, maar uiteindelijk ook de aantrekkingskracht van het land zelf.
Tijdens gesprekken met gidsen en bewoners werd me duidelijk hoe diepgeworteld het besef van verantwoordelijkheid voor de natuur hier is. Deze persoonlijke verbinding is misschien wel het meest waardevolle wat Costa Rica te bieden heeft. Want uiteindelijk zijn het de inwoners die voor de ziel van een land zorgen. Zij geven je, als reiziger, de normen en waarden mee over hoe we met natuur en dieren omgaan. Zij zijn de hoeders van het dagelijks evenwicht. Dat zij goed kunnen leven, wonen en werken is voor mij een voorwaarde voor duurzaam toerisme.
Ed verwoordt het treffend: “We willen dat mensen Costa Rica beleven zoals het bedoeld is: puur, ongerept en vol verwondering. Maar dat kan alleen als reizigers ook begrijpen hoe kwetsbaar deze plek is en verantwoordelijkheid nemen voor het behoud ervan.”
Natuurbeleving als integraal onderdeel van burgerschap
Wat Costa Rica onderscheidt van veel andere bestemmingen is dat milieubewustzijn al vanaf jonge leeftijd wordt meegegeven. In het onderwijs leren kinderen over ecosystemen, biodiversiteit en de impact van menselijk gedrag. Dat vertaalt zich in hoe parken worden beheerd, hoe gidsen opereren en hoe bewoners bezoekers aanspreken.
Toeristen worden actief geïnformeerd over gedragsregels: op paden blijven, geen planten of schelpen meenemen, respectvol omgaan met dieren. Deze duidelijke kaders maken natuurbehoud tot een gedeelde verantwoordelijkheid, gedragen door overheid, burgers én bezoekers.
Beleid onder druk: de verschuiving van visie naar verdienmodel
Costa Rica heeft decennialang geprofiteerd van politieke stabiliteit en consistent beleid dat ecologie, onderwijs en sociale ontwikkeling centraal stelde. Juist die langetermijnvisie maakte het land tot gidsland op het gebied van natuurbescherming. Maar volgens Ed begint die koers te kantelen. “Er zijn uitzonderingen gemaakt op bouwrestricties in beschermde mangrovegebieden, en het is eenvoudiger geworden voor buitenlanders om grond te kopen,” zegt hij. “Dat brengt de balans in gevaar.”
Het spanningsveld tussen korte en lange termijn wordt steeds zichtbaarder. Waar Costa Rica ooit bekendstond om zijn integrale benadering van duurzaamheid met ruimte voor ecologische, economische, sociale en culturele waarden, krijgt economische groei nu steeds vaker prioriteit. De nadruk op rendement, vastgoed en toeristische investeringen dreigt ten koste te gaan van natuurbehoud en lokale zeggenschap.
“De reputatie van Costa Rica rust op keuzes,” stelt Ed. “Als die keuzes veranderen, verandert ook het verhaal.”
En dat verhaal is kwetsbaar. Want als toerisme zijn belofte van brede welvaart niet meer waarmaakt, verliest het model zijn draagvlak. Gentrificatie, culturele verschraling en sociale ongelijkheid worden dan geen onbedoelde bijeffecten, maar structurele kenmerken van een uit balans geraakt systeem.
Lessen voor andere bestemmingen
De ervaring van Costa Rica biedt waardevolle inzichten voor andere regio’s die streven naar duurzaam toerisme. Niet als blauwdruk, maar als levend voorbeeld van wat er mogelijk is – én wat er kan misgaan als de balans verloren raakt. Vijf lessen springen eruit:
1. Langetermijnbeleid werkt mits je het volhoudt
Costa Rica’s succes met herbebossing, schone energie en milieueducatie is geen toeval. Het is het resultaat van decennia aan consistent beleid dat boven partijpolitiek uitsteeg. Bestemmingen die duurzame ambities serieus nemen, moeten niet denken in projecten van drie jaar, maar in generaties. Zonder beleidscontinuïteit valt elk duurzaam fundament vroeg of laat uiteen.
2.Duurzaam toerisme vraagt om lokaal eigenaarschap
Als toerisme economische waarde creëert, moet die waarde ook lokaal blijven circuleren. Dit betekent: ruimte geven aan lokale ondernemers, bewoners betrekken bij besluitvorming en gemeenschappen mede-eigenaar maken van het toeristische product. Alleen zo ontstaat draagvlak én weerbaarheid. Wanneer beslissingen van bovenaf of van buiten komen, groeit het risico op weerstand, ongelijkheid en uiteindelijk verlies van authenticiteit.
3. Integraal denken is belangrijk voor succesvol beleid
Te vaak wordt duurzaamheid gereduceerd tot zichtbare ecologische ingrepen: zonnepanelen, afvalscheiding, natuurbehoud. Maar duurzaamheid is geen optelsom van losse maatregelen. Zonder aandacht voor sociale rechtvaardigheid en cultureel erfgoed blijft ecologie oppervlakkig en kwetsbaar. Duurzaam toerisme vraagt om systeemdenken: het besef dat natuur, mensen, economie en cultuur onlosmakelijk met elkaar verbonden zijn. Pas wanneer we die verbanden zien, begrijpen én waarderen, ontstaat een model dat duurzaam is in de volle betekenis van het woord.
4. Reputatie verplicht tot transparantie
Costa Rica heeft een sterke internationale reputatie als duurzaam land. Maar die reputatie is pas geloofwaardig als ook de schaduwkanten benoemd worden: de gentrificatie, het verlies aan lokale zeggenschap, het risico van greenwashing. Voor andere bestemmingen geldt hetzelfde: wie zich profileert als duurzaam, moet ook open zijn over dilemma’s, spanningen en keuzes. Dat wekt vertrouwen én respect.
5. Beperk afhankelijkheid van buitenlandse investeerders
Externe investeringen kunnen waardevol zijn, maar brengen ook risico’s. Wanneer grondeigendom, besluitvorming en winststromen steeds verder buiten de lokale gemeenschap liggen, verliest een bestemming controle over haar eigen ontwikkeling. Een robuust toeristisch model is daarom niet alleen ecologisch en sociaal duurzaam, maar ook economisch veerkrachtig en lokaal geworteld.
Balans bewaren: een voortdurende uitdaging
Costa Rica laat zien wat mogelijk is als natuur, beleid en maatschappij samen optrekken in een duurzame koers. Tegelijkertijd toont het land ook hoe kwetsbaar dat model is wanneer economische belangen de overhand krijgen.
De reputatie van Costa Rica als gidsland in natuurbescherming is verdiend. Maar die reputatie is geen vanzelfsprekendheid. Alleen wanneer bewoners, natuur en beleid in samenhang blijven ontwikkelen, kan Costa Rica de duurzame bestemming blijven die het wil zijn en die het de wereld voorhoudt als voorbeeld.
Isabel Mosk is toerismestrateeg en oprichter van Sherpa’s Stories. Ze werkte voor meer dan 50 bestemmingen wereldwijd en is gespecialiseerd in toerismetrends, positionering en storytelling.
